Αγώνες για την υπεράσπιση του δημόσιου αγαθού του νερού…(Εξαιρετικό)

Διαβάστε τη βασική ομιλία του Γιάννη Παπαδημητρίου, Περιφερειακού Συμβούλου του «ΑΥ.ΡΙ.Ο. για την Ήπειρο», στο οικο-κάμπιγκ της Βωβούσας ενάντια στην εκτροπή του Αώου, με θέμα «Αγώνες για την υπεράσπιση του δημόσιου αγαθού του νερού και ενάντια στην ιδιωτικοποίησή του».

Βωβούσα 9-8-2013
Κατ’ αρχήν κάποιες γενικές σκέψεις πάνω στο ζήτημα των δημόσιων αγαθών Θα πρέπει κατά την άποψή μου να ξεκινήσουμε με ένα βασικό διαχωρισμό : ανάμεσα στο κρατικό και το κοινωνικό. Η έννοια «δημόσιος» χρησιμοποιείται στην καθημερινή μας γλώσσα και στις δύο περιπτώσεις (αντίθετα στην αγγλική γλώσσα χρησιμοποιείται ο όρος public για τον δημόσιο, κρατικό τομέα και ο όρος commons για τα δημόσια, κοινωνικά αγαθά).

Αυτό πολλές φορές προκαλεί συγχύσεις όχι μόνο γλωσσικές αλλά και πολιτικές. Ας γίνει λοιπόν σαφές ότι δεν υπερασπιζόμαστε την κρατική ιδιοκτησία αλλά το δημόσιο χαρακτήρα των κοινωνικών αγαθών – απλά σε ορισμένες κατηγορίες αγαθών το ένα είναι προϋπόθεση του άλλου (προϋπόθεση αναγκαία μεν αλλά όχι ικανή και θυμηθείτε λίγο την εμπειρία της διαφθοράς του κρατικού τομέα στον υπαρκτό σοσιαλισμό αλλά και στα καθ’ ημάς).

Δημόσια λοιπόν είναι τα αγαθά, στα οποία έχει πρόσβαση (ακριβέστερα πρέπει να έχει) το σύνολο του πληθυσμού, ανεξάρτητα από κοινωνική τάξη, φύλο, έθνος, ηλικία, εισόδημα και προϋποθέσεις ασφάλισης. Μιλάμε δηλαδή για αγαθά, στα οποία οι άνθρωποι θα πρέπει να έχουν πρόσβαση με την ιδιότητα του πολίτη και όχι του καταναλωτή, για αγαθά μη διαμεσολαβημένα από το χρήμα και την αγορά.

Γίνεται μεγάλη συζήτηση για την κατηγοριοποίηση των κοινωνικών αγαθών, των «Κοινών» όπως είπαμε προηγουμένως, και σύμφωνα με μία άποψη υπάρχουν τα φυσικά Κοινά (αέρας, νερό, λίμνες, φυσικοί πόροι κτλ), τα δημόσια Κοινά (δρόμοι, πανεπιστήμια, μουσεία – εδώ ασφαλώς εντάσσεται και ο δημόσιος χώρος) και τα πολιτισμικά Κοινά (γλώσσες, επιστήμες, διαδίκτυο, ανοικτό και ελεύθερο λογισμικό κτλ).

Οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές της τελευταίας 20ετίας επιχειρούν, σε πλανητική κλίμακα, να ενσωματώσουν όλα αυτά τα αγαθά στην καπιταλιστική οικονομία και στους μηχανισμούς της διευρυμένης αναπαραγωγής του κεφαλαίου. Περιβαλλοντικά αγαθά και στοιχεία της ποιότητας ζωής, που μέχρι πρόσφατα παρεχόταν σε μεγάλο βαθμό ελεύθερα στους πολίτες, εμπορευματοποιούνται με γρήγορους ρυθμούς και αντιμετωπίζονται πλέον ως οικονομικά αγαθά, δηλαδή τιμολογούνται (γεγονός που δεν διευρύνει μόνο τα κέρδη του κεφαλαίου αλλά ταυτόχρονα συμπιέζει προς τα κάτω και το εισόδημα των υποτελών τάξεων).

Η διαδικασία αυτή εντείνεται στο έδαφος της σημερινής κρίσης και ειδικά στην Ευρώπη οι κυβερνήσεις και το κεφάλαιο αξιοποιούν την κρίση ως πρόσχημα για να προχωρήσουν στη βίαιη ιδιωτικοποίηση σε όλους τους τομείς. Και όπως όλοι γνωρίζουμε και βιώνουμε, η χώρα μας είναι το πιο αντιπροσωπευτικό παράδειγμα, είναι το εργαστήριο των νεοφιλελεύθερων πολιτικών, καθώς η διαχείριση του δημόσιου χρέους έχει γίνει η αιχμή του δόρατος για την φαστ-τρακ ιδιωτικοποίηση των πάντων μέσα σε λίγους μήνες.

Είναι επομένως κατανοητό, γιατί τα κινήματα ενάντια στο νεοφιλελευθερισμό και την εμπορευματοποίηση, έχουν κάνει σημαία τους την έννοια του «δημόσιου αγαθού». Πρόκειται για εξέλιξη ιστορικής σημασίας, διότι φέρνει στο προσκήνιο ένα στοιχείο που είναι όχι απλώς μη καπιταλιστικό αλλά ευθέως αντικαπιταλιστικό, καθώς πρόκειται για την παραγωγή αγαθών που δεν έχουν τον χαρακτήρα εμπορεύματος αλλά κοινωνικού δικαιώματος, το οποίο προϋποθέτει όχι την αγορά αλλά τη δημοκρατική συμμετοχή και διαχείριση.

Η ανάδειξη του δικαιώματος αντί του εμπορεύματος, η ανάδειξη της δημοκρατικής διαχείρισης αντί της αγοράς προαναγγέλλουν έναν άλλο κόσμο και αυτός πρέπει να είναι ο στόχος μιας εναλλακτικής «από τα κάτω», μιας ριζοσπαστικής κοινωνικής πολιτικής.

Η παραγωγή δημόσιων αγαθών λοιπόν, η στροφή στην «οικονομία των αναγκών» και στις αξίες χρήσης, που σε συνδυασμό με τον κοινωνικό έλεγχο της παραγωγής ανοίγουν το δρόμο για έναν άλλο κόσμο, πρέπει να εκφραστεί ως αίτημα και πολιτική και στο κεντρικό επίπεδο. Ένας μετασχηματισμός που μόνο εύκολος δεν είναι, που απαιτεί βαθιές ρήξεις σε οικονομικό, πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο και ασφαλώς άλλους συσχετισμούς και μορφές πολιτικής εξουσίας, δημοκρατίας και κοινωνικής οργάνωσης.

Ειδικά για το νερό ως δημόσιο αγαθό θα αφιερώσω το υπόλοιπο κομμάτι της εισήγησής μου σ’ ένα συγκεκριμένο κοινωνικό αγαθό, από τα πιο ζωτικά για την επιβίωση του ανθρώπου, το ΝΕΡΟ, που βρίσκεται στο επίκεντρο των διαδικασιών, που περιέγραψα παραπάνω.
Είπα προηγουμένως ότι η Ελλάδα είναι το εργαστήριο και ο ελληνικός λαός το πειραματόζωο των ιδιωτικοποιήσεων.

Ας ρίξουμε μια ματιά τι γίνεται γύρω μας.

- Το Μνημόνιο προβλέπει την άμεση ιδιωτικοποίηση των δύο μεγαλύτερων επιχειρήσεων νερού της χώρας μας, της ΕΥΔΑΠ της Αθήνας και της ΕΥΑΘ της Θεσσαλονίκης. Η διεθνής εμπειρία (π.χ. Βρετανία) αλλά και τα στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας επιβεβαιώνουν ότι, όπου το κρατικό μονοπώλιο γίνεται ιδιωτικό, η τιμή του νερού ακριβαίνει και η ποιότητα πέφτει. Είναι σήμερα σε εξέλιξη ένας μεγάλος αγώνας στην Αθήνα και κυρίως στη Θεσσαλονίκη για την αποτροπή αυτής της εξέλιξης όχι μόνο από τους εργαζόμενους στις εταιρίες αυτές αλλά και από κινήσεις πολιτών.

- Εκτός όμως από την ιδιωτικοποίηση των δικτύων, υπάρχει και η ιδιωτικοποίηση των αποθεμάτων του πόσιμου νερού, των υπόγειων δηλαδή υδάτων. Εκμεταλλευόμενες την απουσία νομικού προστατευτικού πλαισίου, οι εταιρίες εμφιάλωσης λεηλατούν κυριολεκτικά τα υπόγεια αποθέματα έναντι ευτελούς αντιτίμου.

Και για να γίνουμε πιο συγκεκριμένοι, στα Γιάννενα, την πιο βροχερή πόλη στην Ελλάδα, πίνουμε ένα από τα ακριβότερα νερά ενώ το καλοκαίρι μεγάλα κομμάτια του Λεκανοπεδίου αντιμετωπίζουν διακοπές νερού, την ίδια στιγμή που οι ιδιωτικές εταιρίες εμφιάλωσης παίρνουν αθρόες άδειες για αύξηση δυναμικότητας. Την τελευταία τριετία, με στόχο να επεκτείνουν τον κύκλο των εργασιών τους αλλά και να προλάβουν τη σύνταξη των διαχειριστικών σχεδίων του Υδατικού Διαμερίσματος Ηπείρου με πιθανούς περιορισμούς, οι ιδιωτικές εταιρίες έχουν προχωρήσει στη νομιμοποίηση κολοσσιαίων αυξήσεων (δεκαπλασιασμό ή και περισσότερο) των αντλούμενων ποσοτήτων. Και όλα αυτά με τις ευλογίες του τοπικού και κεντρικού πολιτικού συστήματος.

Γενικά στην Ήπειρο, όπου το νερό υπάρχει σε αφθονία και είναι ίσως ο μεγαλύτερος φυσικός της πλούτος, η διαδικασία της δραστηριοποίησης του ιδιωτικού κεφαλαίου και της εμπορευματοποίησης του νερού βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη.

Ας επισημάνουμε επομένως την αυτονόητη ανάγκη για ένα «μέτωπο υπεράσπισης του κοινωνικού χαρακτήρα του νερού» στη χώρα μας, τη δημιουργία διαύλων επικοινωνίας, την ανταλλαγή εμπειριών, το συντονισμό των επιμέρους αγώνων, και ας εξετάσουμε λίγο τη διεθνή εμπειρία. Η μάχη για την κατοχύρωση του κοινωνικού δικαιώματος στο νερό διεξάγεται σήμερα σ’ ολόκληρο τον κόσμο

- Στο χάρτη που σας δείχνω μπορείτε να δείτε ένα πανόραμα των συγκρούσεων με τις πολυεθνικές του νερού (οι περισσότερες είναι γαλλικές). Υπάρχουν σύμβολα για την ιδιωτικοποίηση δικτύων και αποθεμάτων, για την επανακοινωνικοποίηση, για τα δημοψηφίσματα, για τη διαφθορά και για όλες τις εξελίξεις πάνω στο ζήτημα.

- Υπάρχει μια πρόσφατη μεγάλη νίκη : Η απόφαση της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, στις 28 Ιουλίου του 2010, που αναγνωρίζει το δικαίωμα πρόσβασης σε καθαρό πόσιμο νερό και σε συνθήκες υγιεινής, ως ανθρώπινο δικαίωμα

- Υπάρχουν άλλα κείμενα περισσότερο προωθημένα, όπως λ.χ. το Σύνταγμα του Εκουαδόρ. Να μη θυμόμαστε το Εκουαδόρ μόνο για τη διαγραφή του επαχθούς χρέους αλλά και για το Σύνταγμα του 2008, που αναγνωρίζει δικαίωμα διατήρησης της φύσης και των οικοσυστημάτων (άρθρα 71 και 72) και εξοπλίζει τους πολίτες με αγώγιμη αξίωση, όπως θα λέγαμε εμείς οι νομικοί

- Ακόμη πιο σημαντικές είναι οι πολιτικές νίκες, τα παραδείγματα επανεθνικοποίησης του νερού στη Χιλή και τη Βολιβία

- Πολύ - πολύ σημαντικό είναι το Ιταλικό δημοψήφισμα του 2011 ενάντια στην ιδιωτικοποίηση του νερού, που προωθούσε η κυβέρνηση Μπερλουσκόνι. Με συμμετοχή 57 % ήταν το πρώτο έγκυρο δημοψήφισμα ύστερα από πολλά χρόνια άκυρων δημοψηφισμάτων, λόγω της αποχής των ψηφοφόρων, και το ποσοστό ενάντια στην ιδιωτικοποίηση ήταν 95 %. Βεβαίως η κυβέρνηση Μόντι προσπαθεί να ανακινήσει εκ νέου το θέμα αλλά αντιλαμβάνεστε ότι η δυναμική του συγκεκριμένου αποτελέσματος είναι καταλυτική. Ανάλογο και το άτυπο δημοψήφισμα πέρυσι στην Ισπανία ενάντια στην ιδιωτικοποίηση του καναλιού της Ισαβέλλας, που φέρνει πόσιμο νερό στη Μαδρίτη, στο οποίο 165 χιλιάδες άνθρωποι από τους 167 που πήραν μέρος ψήφισαν εναντίον της ιδιωτικοποίησης.

Η ίδια σύγκρουση μαίνεται και στο θέμα των φραγμάτων και των εκτροπών ποταμών, που διακόπτουν τον κύκλο του νερού. Ενώ οι πολλαπλές αρνητικές συνέπειες των φραγμάτων έχουν αναδειχθεί διεθνώς και η κατασκευή τους έχει υποχωρήσει στον αναπτυγμένο καπιταλιστικό κόσμο, οι ενδιαφερόμενες μερίδες του κεφαλαίου, με πρωτοπόρο εδώ και λίγα χρόνια τον κινέζικο καπιταλισμό, οργιάζουν στον τρίτο κόσμο

- Έχουμε κατασκευή μεγάλων φραγμάτων σε Λατινική Αμερική, Ασία και Αφρική αλλά και σφοδρές κοινωνικές συγκρούσεις και κάποιες σημαντικές νίκες

- Έχουμε ένταση της αντιπαράθεσης στην Τουρκία με το φαραωνικό σχέδιο σχέδιο GAP των 21 φραγμάτων στην Ανατολία (με σκοπούς αρδευτικούς και υδροηλεκτρικούς αλλά και πολιτικούς), που θα ξεριζώσει χιλιάδες ανθρώπους και θα καταστρέψει αρχαίες πόλεις ηλικίας 10.000 χρόνων

- Και, όπως και στο ζήτημα της πυρηνικής ενέργειας, έχουμε την προσπάθεια επιστροφής των μεγάλων φραγμάτων και στη Δύση, έχουμε μια επιχείρηση «πράσινου ξεπλύματος» των φραγμάτων. Πρόκειται για ένα καινούργιο διεθνές νομικό εργαλείο, το περίφημο «Πρωτόκολλο Αξιολόγησης της Υδροηλεκτρικής Βιωσιμότητας (HSAP) » - μια νέα διεθνής συνθήκη δηλαδή - με στόχο να έχει υπογραφεί από τουλάχιστον 20 χώρες τα επόμενα χρόνια. Ο στόχος φυσικά δεν είναι η εγκατάλειψη των μεγάλων φραγμάτων αλλά το «πράσινο ξέπλυμά τους» και έγινε αρκετή προσπάθεια γι’ αυτό στο περυσινό Παγκόσμιο Φόρουμ του νερού στη Μασσαλία, ενός διεθνούς σώματος που βρίσκεται υπό τον έλεγχο του κεφαλαίου και των κρατών.

Την ίδια στιγμή τα παγκόσμια κινήματα για την υπεράσπιση του νερού ως κοινωνικού αγαθού διοργανώνουν αντι-συνόδους, τα Εναλλακτικά Φόρουμ, όπως έγινε και στη Μασσαλία, που ολοκληρώθηκε με μια μαχητική, ευρηματική και πολύχρωμη διαδήλωση .

Ο συντονισμός στο ευρωπαϊκό επίπεδο είχε προηγηθεί κατά μερικούς μήνες με τη συγκρότηση του Ευρωπαϊκού Δικτύου για το νερό ως κοινό αγαθό και την υιοθέτηση του Καταστατικού Χάρτη της Νάπολης. Το Δίκτυο αυτό είναι μια ανοιχτή και πλουραλιστική μορφή συνεργασίας των κινημάτων, κοινωνικών οργανώσεων, επιτροπών, συνδικάτων, που έχουν ως κοινό στόχο την αναγνώριση του νερού ως συλλογικού αγαθού και δικαιώματος, τη δημόσια και συμμετοχική του διαχείρισης και την επανακοινωνικοποίηση των ιδιωτικοποιημένων υπηρεσιών.

Παραθέτω ορισμένα από τα πιο ενδιαφέροντα σημεία του διεκδικητικού πλαισίου του Δικτύου :

1. Το νερό πρέπει να εξαιρεθεί από τις διεθνείς εμπορικές συμφωνίες του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου και από τους εσωτερικούς κανόνες αγοράς στην Ευρώπη

2. Η πρόσβαση στο νερό ως παγκόσμιο ανθρώπινο δικαίωμα (50 λίτρα νερού την ημέρα σύμφωνα με την εκτίμηση του ΟΗΕ) θα πρέπει να περιλαμβάνεται σε όλα τα συντάγματα των χωρών μελών και στις βασικές αρχές και συνθήκες της Ευρωπαϊκής Ένωσης

3. Η επένδυση που χρειάζεται για να εξασφαλίσουμε ασφαλή και βιώσιμη παροχή νερού είναι μια συλλογική ευθύνη, που θα πρέπει να πληρώνεται μέσα από την γενική φορολογία (επομένως όχι στα ανταποδοτικά τέλη)

4. Απαγόρευση βιομηχανικών συμβολαίων για την εμφιάλωση και εκμετάλλευση του νερού, ώστε να προστατευθεί και να συντηρηθεί ο φυσικός πόρος για τις επόμενες γενιές

5. Βιώσιμες πρακτικές διαχείρισης που προστατεύουν την οικολογία των υδάτινων κύκλων και διατηρούν την ποιότητα του νερού στα ποτάμια μας και στους υδροφόρους ορίζοντες, ώστε να θεωρούνται ως πιθανά πόσιμα. Αυτό το μοντέλο διακυβέρνησης θα πρέπει να αποφύγει την κατασκευή μεγάλων έργων υποδομών (φράγματα, εκτροπές ποταμών κλπ.) που χρηματοδοτούνται από το δημόσιο ταμείο και που άμεσα προωθούν την εμπορευματοποίηση του νερού από μεγάλες εταιρίες. Είναι ανεπίτρεπτο να καταστρέφονται υδάτινοι κύκλοι με την κατασκευή μεγάλων υδροηλεκτρικών σταθμών ώστε να παράγεται «καθαρή» υποτίθεται ενέργεια.

6. Σκληρή αντιπολίτευση στην ΕΕ και τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις στο ζήτημα των πολιτικών μετατροπής του νερού σε χρηματοοικονομικό περιουσιακό στοιχείο, στο πλαίσιο της «Πράσινης Οικονομίας» και της εισαγωγής μιας παγκόσμιας αγοράς νερού»

Τα διακηρυκτικά στοιχεία του Δικτύου συνοψίζουν με τον καλύτεροι τρόπο αυτά που συζητάμε σήμερα. 

« … Η συμμετοχική διαχείριση του νερού και των δημόσιων αγαθών μπορεί να ανοίξει τον δρόμο για την έξοδο από την κρίση, που δημιούργησαν οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές και να λειτουργήσει ως μια βάση για τη δημιουργία ενός νέου συνεργατικού, δίκαιου, περιεκτικού και αλληλέγγυου ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου …

Γνωρίζουμε ότι, ενώ οι προσπάθειές μας σε τοπικό επίπεδο και στις αντίστοιχες χώρες μας είναι φυσικά κυρίαρχες και απαραίτητες για κάθε ευρωπαϊκή εκστρατεία, από μόνες τους δεν είναι αρκετές: Από τη μια πλευρά, τα μεγάλα κεφάλαια όλο και περισσότερο κινούνται σε ένα υπερεθνικό έδαφος και από την άλλη πλευρά η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα έχουν γίνει ο εκπρόσωπος του οικονομικού κόσμου, που απαιτεί την ιδιωτικοποίηση των δημόσιων αγαθών, υπηρεσιών και της κοινής κληρονομιάς μας ….

Αυτό που μας έφερε στην καταστροφή δεν μπορεί να είναι η λύση για τα σοβαρά προβλήματα της Ευρώπης. Αντίθετα, είναι η συμμετοχική διακυβέρνηση των θεμελιωδών δημόσιων αγαθών, ξεκινώντας με το νερό, που αποτελεί το κλειδί για την πρόσβαση όλων στα απαραίτητα δημόσια αγαθά. Ο αγώνας μας για την κοινωνικοποίηση του νερού είναι το κλειδί για να επανα-ορίσουμε το ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο, να χτίσουμε τη βάση για μια άλλη οικονομία με βάση την κοινωνική και αλληλέγγυα συμμετοχή, και να επανα-ορίσουμε την Ευρώπη των δικαιωμάτων, του περιβάλλοντος και των δημόσιων αγαθών, αφήνοντας πίσω την Ευρώπη των αγορών, του χρήματος και του ανταγωνισμού ».

Να λοιπόν που ο αγώνας για τον Αώο είναι ένας αγώνας, που την ίδια ώρα δίνεται σε όλα τα σημεία του πλανήτη.



Γιάννης Παπαδημητρίου
Περιφερειακός Σύμβουλος Ηπείρου
με την παράταξη «ΑΥ.ΡΙ.Ο. για την Ήπειρο»