Από
τη στιγμή που οι δημόσιες υπηρεσίες παύουν να είναι η κύρια απασχόληση
των πολιτών, κι αυτοί αρχίζουν ν' αρέσκονται περισσότερο με το να
γεμίζουν το πουγκί τους, παρά να ενδιαφέρονται για το άτομο τους, το
Κράτος βρίσκεται κιόλας πολύ κοντά στην ερήμωσή του. Χρειάζεται να
γίνει κάποιος πόλεμος; Οι πολίτες πληρώνουν μισθοφόρους κι αυτοί μένουν στα σπίτια τους. Πρέπει να πάνε στη συνέλευση; Διορίζουν αντιπροσώπους και μένουν στα σπίτια τους. Από
αγάπη για το χρήμα και την τεμπελιά, δημιούργησαν στρατιώτες για να
υποδουλώσουν την ίδια την πατρίδα τους, κι αντιπροσώπους για να την
ξεπουλήσουν. (*)
Είναι η απορρόφησή τους με το εμπόριο και τις βιοτεχνίες, είναι το αχόρταγο συμφέρον του κέρδους, είναι η μαλθακότητα κι η αγάπη για τις ανέσεις, που μεταλλάζουν το νόημα των προσωπικών υπηρεσιών προς την πατρίδα σε χρηματικό. Δίνουν ένα μέρος από τα κέρδη τους για να κερδίσουν περισσότερα με την ησυχία τους. Αλλά δώστε χρήμα και σε λίγο θα χετε αλυσίδες. Η λέξη αυτή οικονομία, ή χρηματοδότηση είναι λέξη δούλων, και θεωρείται άγνωστη σε μια σωστή πολιτεία. Σ' ένα Κράτος αληθινά ελεύθερο, οι πολίτες κάνουν τα πάντα με τα μπράτσα τους, και τίποτα με το χρήμα. Αντί να πληρώνουν για να εξαιρεθούν από τα καθήκοντα τους, θα "'πρεπε να πληρώνουν για να 'χουν την τιμή να τα εκτελούν οι ίδιου. Φυσικά έχω ξεφύγει πολύ από τις αντιλήψεις που επικρατούν σήμερα, αλλά πιστεύω ότι η προσωπική εργασία για το καλό του Κράτους ενοχλεί λιγότερο κι είναι πολύ λιγότερο αντίθετη προς το νόημα της ελευθερίας.
Όσο πιο καλά συγκροτημένο είναι το Κράτος, τόσο πιο πολύ οι δημόσιες υποθέσεις επικρατούν πάνω στις ιδιωτικές στη σκέψη των πολιτών. Υπάρχουν μάλιστα πολύ λιγότερες ιδιωτικές υποθέσεις, γιατί το σύνολο της κοινής επιτυχίας προσφέρει ένα μερίδιο πολύ πιο σημαντικό από εκείνο της ατομικής ευτυχίας, στον κάθε πολίτη, έτσι που δεν έχει ανάγκη ν' αναζητά τρόπους ικανοποίησης της ατομικής του ευτυχίας. Σε μια πολιτεία που διοικείται καλά όλοι βιάζονται να παραστούν στις συνελεύσεις, αλλά κάτω από κακή κυβέρνηση κανένας δεν καταδέχεται να κάνει ούτε ένα βήμα για να πάει εκεί, γιατί κανένας δεν ενδιαφέρεται για το όσα γίνονται σ' αυτές τις συνελεύσεις, μια που προβλέπουν όλοι ότι η γενική βούληση δεν πρόκειται να επικρατήσει και τελικά αφοσιώνονται στα προσωπικά τους προβλήματα. Οι καλοί νόμοι δημιουργούν τους καλύτερους, κι οι κακοί δεν οδηγούν παρά σε χειρότερους. Από τη στιγμή που κάποιος θα πει για τις υποθέσεις του Κράτους: - Τι με νοιάζει εμένα; θα πρέπει να λογαριάζουμε ότι το Κράτος είναι χαμένο.
Η εξασθένηση της αγάπης για την πατρίδα, η επικράτηση του ατομικού συμφέροντος, η απεραντοσύνη των Κρατών, οι κατακτήσεις, οι κυβερνητικές αυθαιρεσίες, έφεραν στην επιφάνεια το σύστημα των βουλευτών ή των αντιπροσώπων του λαού μέσα στις συνελεύσεις του έθνους. Αυτοί είναι που σε ορισμένες χώρες τολμούν να ονομάζονται «Τρίτη Τάξη». Έτσι το ατομικό συμφέρον των δυο άλλων τάξεων μπήκε σε πρώτη και δεύτερη σειρά, ενώ το δημόσιο συμφέρον μένει μόνο στην τρίτη (ΣτΜ: Υπενθυμίζουμε ότι οι άλλες δυο τάξεις είναι οι ευγενείς κι ο κλήρος).
Η λαϊκή κυριαρχία ωστόσο δεν μπορεί ίσως να εκπροσωπηθεί, για τον ίδιο λόγο που δε μπορεί και ν' αλλοτριωθεί. Στηρίζεται ουσιαστικά στη γενική βούληση, κι η βούληση δεν αντιπροσωπεύεται, - είτε είναι η ίδια, ή μια άλλη, δεν υπάρχει εδώ μέση κατάσταση. Οι βουλευτές δεν είναι λοιπόν κι ούτε μπορούν να είναι εκπρόσωποι της λαϊκής κυριαρχίας, είναι απλά οι φορείς των εντολών της. Δεν μπορούν ν' αποφασίζουν οριστικά για τίποτα. Ο κάθε νόμος που ο λαός προσωπικά δεν έχει επικυρώσει θεωρείται άκυρος, δεν είναι καθόλου νόμος. Ο αγγλικός λαός πιστεύει ότι είναι ελεύθερος, αλλά ξεγελιέται πολύ, γιατί ελεύθερος είναι μόνο στη διάρκεια της εκλογής των μελών του κοινοβουλίου. Από τη στιγμή όμως που θα εκλέξει αυτούς τους αντιπροσώπους, γίνεται σκλάβος, δεν είναι τίποτα. Σ' αυτές τις σύντομες στιγμές της ελευθερίας του, η χρήση της ελευθερίας που κάνει αξίζει στ' αλήθεια να την χάσει.
Η ιδέα αυτή περί αντιπροσώπων είναι σύγχρονη: μας έρχεται από τη φεουδαρχική κυβέρνηση, - απ' αυτήν την ανόητη κι άδικη κυβέρνηση, όπου το ανθρώπινο είδος υποβαθμίζεται, κι όπου το όνομα του ανθρώπου ατιμάζεται. Στις αρχαίες δημοκρατίες κι ακόμη στις μοναρχίες ο λαός δεν είχε ποτέ αντιπροσώπους. Δεν ήξεραν καν τι θα πει αυτή η λέξη. Είναι πολύ παράξενο το πώς η Ρώμη που οι δήμαρχοι θεωρούνταν ιερά πρόσωπα, δεν φαντάστηκαν ποτέ ότι θα μπορούσαν να σφετεριστούν τις δικαιοδοσίες του λαού, κι ανάμεσα σ' ένα τόσο μεγάλο πλήθος δεν επιχείρησαν ποτέ να παραβιάσουν με το κύρος τους, ούτε ένα από τα δημοψηφίσματα (ΣτΜ: Οι δήμαρχοι σαν θεσμός πρωτοεμφανίστηκαν στη Ρώμη το 471 π.Χ. κι εκλέγονταν σε ιδιαίτερες συνελεύσεις του λαού, δηλαδή των πληβείων. Ένα από τα έργα των δημάρχων ήταν να παρεμποδίζουν τις αυθαιρεσίες των υπάτων και των πατρικίων. Τα δημοψηφίσματα αρχικά ήταν ψηφοφορίες από μέρους των πληβείων για νόμους που ίσχυαν μόνο γι' αυτούς. Αργότερα, γύρω στα 289 π.Χ., υποχρεώθηκαν κι οι πατρίκιοι να παίρνουν μέρος στα δημοψηφίσματα και να αναγνωρίζουν τους νόμους που ψηφίζονταν κατ' αυτό τον τρόπο).
Μπορούμε ωστόσο να κρίνουμε τις δυσκολίες που συχνά προκαλούνταν εξαιτίας του πλήθους, απ' αυτό που συνέβηκε την εποχή των Γράκχων, όταν ένα μέρος των πολιτών ψήφιζαν πάνω από τις στέγες των σπιτιών τους (ΣτΜ: Από φόβο να πάνε στις συνελεύσεις εξαιτίας των ταραχών που έφταναν ακόμη και σε δολοφονίες).
Εκεί όπου η δικαιοσύνη κι η ελευθερία είναι το κάθε τι, τα μειονεκτήματα δεν λογαριάζονται. Στο σοφό εκείνο ρωμαϊκό λαό όλα είχαν υπολογιστεί με το σωστό μέτρο, -άφηνε τους ραβδούχους του να κάνουν αυτά που δεν τολμούσαν να επιχειρήσουν οι δήμαρχοι του και δεν φοβούνταν μη τυχόν οι ραβδούχοι θελήσουν να εμφανιστούν σαν αντιπρόσωποι του λαού.
Για να εξηγήσουμε ωστόσο το πώς καμιά φορά οι δήμαρχοι έφταναν να αντιπροσωπεύουν το λαό, είναι αρκετό να κατανοήσουμε το πώς η κυβέρνηση εκπροσωπεί τη λαϊκή κυριαρχία. Από τη στιγμή που οι νόμοι εκφράζουν τη γενική βούληση, γίνεται ξεκάθαρο ότι μέσ' από τη νομοθετική εξουσία ο λαός δε μπορεί ν' αντιπροσωπευτεί προκειμένου να την ασκήσει. Αλλά μπορεί και πρέπει να εκπροσωπείται στην άσκηση της εκτελεστικής εξουσίας, που δεν είναι παρά η εφαρμογή στην πράξη της δύναμης των νόμων. Αυτό μας φανερώνει πως αν εξετάσουμε σωστά τα πράγματα θα δούμε ότι πολύ λίγα έθνη έχουν νόμους. Όπως και να' χει όμως το πράγμα το σίγουρο είναι πως οι δήμαρχοι μια που δεν είχαν κανένα ρόλο να παίξουν στην άσκηση της εκτελεστικής εξουσίας, δε μπορούσαν ποτέ ν' αντιπροσωπεύουν το ρωμαϊκό λαό με το δικαίωμα του αξιώματος τους, αλλά μόνο αν σφετερίζονταν τις δικαιοδοσίες της Συγκλήτου.
Στους αρχαίους Έλληνες όπου όλος ο λαός έκανε αυτό που έπρεπε να κάνει, έμενε μόνιμα συγκεντρώνοντας στο δήμο. Βέβαια οι Έλληνες ζούσαν κάτω από ήπιες κλιματολογικές συνθήκες, δεν τους ενδιέφερε καθόλου το χρήμα κι οι δούλοι έκαναν όλες τις εργασίες, ενώ η πιο μεγάλη απασχόληση του λαού ήταν η συντήρηση της ελευθερίας του.
Εμείς όμως καθώς δεν έχουμε τα ίδια πλεονεκτήματα, πώς θα μπορούσαμε να διεκδικήσουμε τα ίδια δικαιώματα; Ζούμε κάτω από πιο σκληρές κλιματολογικές συνθήκες που μας δημιουργούν περισσότερες ανάγκες (ΣτΜ: Το να υιοθετούμε στις ψυχρές χώρες την πολυτέλεια και τη μαλθακότητα των Ανατολικών, είναι σαν να θέλουμε να φορέσουμε και τις αλυσίδες της σκλαβιάς τους. Είναι σαν να θέλουμε να δεθούμε μ' αυτές πιο σφιχτά ακόμη κι από κείνους), έξη μήνες το χρόνο δεν θα μπορούσε κανένας να μείνει στις δημόσιες πλατείες, κι η δύσκολη ομιλία μας, ο χοντροκομμένος λόγος μας, δεν θα μπορούσε ν' ακουστεί στο ύπαιθρο. Όλ' αυτά μας κάνουν να ενδιαφερόμαστε περισσότερο για τα κέρδη, παρά για την ελευθερία μας. Και δε φοβόμαστε τόσο τη σκλαβιά, όσο τη φτώχεια.
ες έχουν περισσότερα μειονεκτήματα απ' όποιες άλλες. Υπάρχουν άλλωστε κάποιες δύσκολες περιστάσεις, όπου δε μπορούμε να διατηρήσουμε την ελευθερία μας παρά σε βάρος της ελευθερίας του άλλου, κι όπου οι πολίτες δε μπορούν να είναι απόλυτα ελεύθεροι, όσο οι δούλοι δεν είναι εξαιρετικά δούλοι. Αυτή ήταν η κατάσταση που επικρατούσε στη Σπάρτη. όσο για σας, σύγχρονοι λαοί, δεν έχετε διόλου δούλους, μα είσαστε δούλοι οι ίδιοι. Πληρώνετε την απελευθέρωση των δούλων με τη δική σας ελευθερία. Μάταια καυχιόσαστε γι' αυτή την ανωτερότητα σας, γιατί εγώ βλέπω σ' αυτήν περισσότερη δειλία παρά ανθρωπισμό.
Δεν εννοώ καθόλου μ' όλ' αυτά, ότι θα 'πρεπε να έχουμε σκλάβους, ούτε ότι η κατάσταση της δουλείας είναι νόμιμη, αφού μέχρι τώρα έχω κιόλας αποδείξει το αντίθετο. Αναφέρω μόνο τους λόγους που κάνουν τους σύγχρονους λαούς να πιστεύουν ότι είναι ελεύθεροι έχοντας αντιπροσώπους, και για ποιο λόγο οι αρχαίοι λαοί δεν είχαν.
Έχοντας εξετάσει όλ' αυτά δεν βλέπω για ποιο λόγο στην εποχή μας ο κυρίαρχος λαός δεν θα μπορούσε να συνεχίσει την άσκηση των δικαιωμάτων του, ακόμη κι αν η πολιτεία δεν είναι πολύ μικρή. Αλλά αν είναι πολύ μικρή, πρέπει να υποταχτεί; Όχι.
(*) J.J. Rousseau, το Κοινωνικό Συμβόλαιο [εκδοτικό ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ, μετάφραση Δημ. Κωστελένου, σελίδες 153-159].
Είναι η απορρόφησή τους με το εμπόριο και τις βιοτεχνίες, είναι το αχόρταγο συμφέρον του κέρδους, είναι η μαλθακότητα κι η αγάπη για τις ανέσεις, που μεταλλάζουν το νόημα των προσωπικών υπηρεσιών προς την πατρίδα σε χρηματικό. Δίνουν ένα μέρος από τα κέρδη τους για να κερδίσουν περισσότερα με την ησυχία τους. Αλλά δώστε χρήμα και σε λίγο θα χετε αλυσίδες. Η λέξη αυτή οικονομία, ή χρηματοδότηση είναι λέξη δούλων, και θεωρείται άγνωστη σε μια σωστή πολιτεία. Σ' ένα Κράτος αληθινά ελεύθερο, οι πολίτες κάνουν τα πάντα με τα μπράτσα τους, και τίποτα με το χρήμα. Αντί να πληρώνουν για να εξαιρεθούν από τα καθήκοντα τους, θα "'πρεπε να πληρώνουν για να 'χουν την τιμή να τα εκτελούν οι ίδιου. Φυσικά έχω ξεφύγει πολύ από τις αντιλήψεις που επικρατούν σήμερα, αλλά πιστεύω ότι η προσωπική εργασία για το καλό του Κράτους ενοχλεί λιγότερο κι είναι πολύ λιγότερο αντίθετη προς το νόημα της ελευθερίας.
Όσο πιο καλά συγκροτημένο είναι το Κράτος, τόσο πιο πολύ οι δημόσιες υποθέσεις επικρατούν πάνω στις ιδιωτικές στη σκέψη των πολιτών. Υπάρχουν μάλιστα πολύ λιγότερες ιδιωτικές υποθέσεις, γιατί το σύνολο της κοινής επιτυχίας προσφέρει ένα μερίδιο πολύ πιο σημαντικό από εκείνο της ατομικής ευτυχίας, στον κάθε πολίτη, έτσι που δεν έχει ανάγκη ν' αναζητά τρόπους ικανοποίησης της ατομικής του ευτυχίας. Σε μια πολιτεία που διοικείται καλά όλοι βιάζονται να παραστούν στις συνελεύσεις, αλλά κάτω από κακή κυβέρνηση κανένας δεν καταδέχεται να κάνει ούτε ένα βήμα για να πάει εκεί, γιατί κανένας δεν ενδιαφέρεται για το όσα γίνονται σ' αυτές τις συνελεύσεις, μια που προβλέπουν όλοι ότι η γενική βούληση δεν πρόκειται να επικρατήσει και τελικά αφοσιώνονται στα προσωπικά τους προβλήματα. Οι καλοί νόμοι δημιουργούν τους καλύτερους, κι οι κακοί δεν οδηγούν παρά σε χειρότερους. Από τη στιγμή που κάποιος θα πει για τις υποθέσεις του Κράτους: - Τι με νοιάζει εμένα; θα πρέπει να λογαριάζουμε ότι το Κράτος είναι χαμένο.
Η εξασθένηση της αγάπης για την πατρίδα, η επικράτηση του ατομικού συμφέροντος, η απεραντοσύνη των Κρατών, οι κατακτήσεις, οι κυβερνητικές αυθαιρεσίες, έφεραν στην επιφάνεια το σύστημα των βουλευτών ή των αντιπροσώπων του λαού μέσα στις συνελεύσεις του έθνους. Αυτοί είναι που σε ορισμένες χώρες τολμούν να ονομάζονται «Τρίτη Τάξη». Έτσι το ατομικό συμφέρον των δυο άλλων τάξεων μπήκε σε πρώτη και δεύτερη σειρά, ενώ το δημόσιο συμφέρον μένει μόνο στην τρίτη (ΣτΜ: Υπενθυμίζουμε ότι οι άλλες δυο τάξεις είναι οι ευγενείς κι ο κλήρος).
Η λαϊκή κυριαρχία ωστόσο δεν μπορεί ίσως να εκπροσωπηθεί, για τον ίδιο λόγο που δε μπορεί και ν' αλλοτριωθεί. Στηρίζεται ουσιαστικά στη γενική βούληση, κι η βούληση δεν αντιπροσωπεύεται, - είτε είναι η ίδια, ή μια άλλη, δεν υπάρχει εδώ μέση κατάσταση. Οι βουλευτές δεν είναι λοιπόν κι ούτε μπορούν να είναι εκπρόσωποι της λαϊκής κυριαρχίας, είναι απλά οι φορείς των εντολών της. Δεν μπορούν ν' αποφασίζουν οριστικά για τίποτα. Ο κάθε νόμος που ο λαός προσωπικά δεν έχει επικυρώσει θεωρείται άκυρος, δεν είναι καθόλου νόμος. Ο αγγλικός λαός πιστεύει ότι είναι ελεύθερος, αλλά ξεγελιέται πολύ, γιατί ελεύθερος είναι μόνο στη διάρκεια της εκλογής των μελών του κοινοβουλίου. Από τη στιγμή όμως που θα εκλέξει αυτούς τους αντιπροσώπους, γίνεται σκλάβος, δεν είναι τίποτα. Σ' αυτές τις σύντομες στιγμές της ελευθερίας του, η χρήση της ελευθερίας που κάνει αξίζει στ' αλήθεια να την χάσει.
Η ιδέα αυτή περί αντιπροσώπων είναι σύγχρονη: μας έρχεται από τη φεουδαρχική κυβέρνηση, - απ' αυτήν την ανόητη κι άδικη κυβέρνηση, όπου το ανθρώπινο είδος υποβαθμίζεται, κι όπου το όνομα του ανθρώπου ατιμάζεται. Στις αρχαίες δημοκρατίες κι ακόμη στις μοναρχίες ο λαός δεν είχε ποτέ αντιπροσώπους. Δεν ήξεραν καν τι θα πει αυτή η λέξη. Είναι πολύ παράξενο το πώς η Ρώμη που οι δήμαρχοι θεωρούνταν ιερά πρόσωπα, δεν φαντάστηκαν ποτέ ότι θα μπορούσαν να σφετεριστούν τις δικαιοδοσίες του λαού, κι ανάμεσα σ' ένα τόσο μεγάλο πλήθος δεν επιχείρησαν ποτέ να παραβιάσουν με το κύρος τους, ούτε ένα από τα δημοψηφίσματα (ΣτΜ: Οι δήμαρχοι σαν θεσμός πρωτοεμφανίστηκαν στη Ρώμη το 471 π.Χ. κι εκλέγονταν σε ιδιαίτερες συνελεύσεις του λαού, δηλαδή των πληβείων. Ένα από τα έργα των δημάρχων ήταν να παρεμποδίζουν τις αυθαιρεσίες των υπάτων και των πατρικίων. Τα δημοψηφίσματα αρχικά ήταν ψηφοφορίες από μέρους των πληβείων για νόμους που ίσχυαν μόνο γι' αυτούς. Αργότερα, γύρω στα 289 π.Χ., υποχρεώθηκαν κι οι πατρίκιοι να παίρνουν μέρος στα δημοψηφίσματα και να αναγνωρίζουν τους νόμους που ψηφίζονταν κατ' αυτό τον τρόπο).
Μπορούμε ωστόσο να κρίνουμε τις δυσκολίες που συχνά προκαλούνταν εξαιτίας του πλήθους, απ' αυτό που συνέβηκε την εποχή των Γράκχων, όταν ένα μέρος των πολιτών ψήφιζαν πάνω από τις στέγες των σπιτιών τους (ΣτΜ: Από φόβο να πάνε στις συνελεύσεις εξαιτίας των ταραχών που έφταναν ακόμη και σε δολοφονίες).
Εκεί όπου η δικαιοσύνη κι η ελευθερία είναι το κάθε τι, τα μειονεκτήματα δεν λογαριάζονται. Στο σοφό εκείνο ρωμαϊκό λαό όλα είχαν υπολογιστεί με το σωστό μέτρο, -άφηνε τους ραβδούχους του να κάνουν αυτά που δεν τολμούσαν να επιχειρήσουν οι δήμαρχοι του και δεν φοβούνταν μη τυχόν οι ραβδούχοι θελήσουν να εμφανιστούν σαν αντιπρόσωποι του λαού.
Για να εξηγήσουμε ωστόσο το πώς καμιά φορά οι δήμαρχοι έφταναν να αντιπροσωπεύουν το λαό, είναι αρκετό να κατανοήσουμε το πώς η κυβέρνηση εκπροσωπεί τη λαϊκή κυριαρχία. Από τη στιγμή που οι νόμοι εκφράζουν τη γενική βούληση, γίνεται ξεκάθαρο ότι μέσ' από τη νομοθετική εξουσία ο λαός δε μπορεί ν' αντιπροσωπευτεί προκειμένου να την ασκήσει. Αλλά μπορεί και πρέπει να εκπροσωπείται στην άσκηση της εκτελεστικής εξουσίας, που δεν είναι παρά η εφαρμογή στην πράξη της δύναμης των νόμων. Αυτό μας φανερώνει πως αν εξετάσουμε σωστά τα πράγματα θα δούμε ότι πολύ λίγα έθνη έχουν νόμους. Όπως και να' χει όμως το πράγμα το σίγουρο είναι πως οι δήμαρχοι μια που δεν είχαν κανένα ρόλο να παίξουν στην άσκηση της εκτελεστικής εξουσίας, δε μπορούσαν ποτέ ν' αντιπροσωπεύουν το ρωμαϊκό λαό με το δικαίωμα του αξιώματος τους, αλλά μόνο αν σφετερίζονταν τις δικαιοδοσίες της Συγκλήτου.
Στους αρχαίους Έλληνες όπου όλος ο λαός έκανε αυτό που έπρεπε να κάνει, έμενε μόνιμα συγκεντρώνοντας στο δήμο. Βέβαια οι Έλληνες ζούσαν κάτω από ήπιες κλιματολογικές συνθήκες, δεν τους ενδιέφερε καθόλου το χρήμα κι οι δούλοι έκαναν όλες τις εργασίες, ενώ η πιο μεγάλη απασχόληση του λαού ήταν η συντήρηση της ελευθερίας του.
Εμείς όμως καθώς δεν έχουμε τα ίδια πλεονεκτήματα, πώς θα μπορούσαμε να διεκδικήσουμε τα ίδια δικαιώματα; Ζούμε κάτω από πιο σκληρές κλιματολογικές συνθήκες που μας δημιουργούν περισσότερες ανάγκες (ΣτΜ: Το να υιοθετούμε στις ψυχρές χώρες την πολυτέλεια και τη μαλθακότητα των Ανατολικών, είναι σαν να θέλουμε να φορέσουμε και τις αλυσίδες της σκλαβιάς τους. Είναι σαν να θέλουμε να δεθούμε μ' αυτές πιο σφιχτά ακόμη κι από κείνους), έξη μήνες το χρόνο δεν θα μπορούσε κανένας να μείνει στις δημόσιες πλατείες, κι η δύσκολη ομιλία μας, ο χοντροκομμένος λόγος μας, δεν θα μπορούσε ν' ακουστεί στο ύπαιθρο. Όλ' αυτά μας κάνουν να ενδιαφερόμαστε περισσότερο για τα κέρδη, παρά για την ελευθερία μας. Και δε φοβόμαστε τόσο τη σκλαβιά, όσο τη φτώχεια.
ες έχουν περισσότερα μειονεκτήματα απ' όποιες άλλες. Υπάρχουν άλλωστε κάποιες δύσκολες περιστάσεις, όπου δε μπορούμε να διατηρήσουμε την ελευθερία μας παρά σε βάρος της ελευθερίας του άλλου, κι όπου οι πολίτες δε μπορούν να είναι απόλυτα ελεύθεροι, όσο οι δούλοι δεν είναι εξαιρετικά δούλοι. Αυτή ήταν η κατάσταση που επικρατούσε στη Σπάρτη. όσο για σας, σύγχρονοι λαοί, δεν έχετε διόλου δούλους, μα είσαστε δούλοι οι ίδιοι. Πληρώνετε την απελευθέρωση των δούλων με τη δική σας ελευθερία. Μάταια καυχιόσαστε γι' αυτή την ανωτερότητα σας, γιατί εγώ βλέπω σ' αυτήν περισσότερη δειλία παρά ανθρωπισμό.
Δεν εννοώ καθόλου μ' όλ' αυτά, ότι θα 'πρεπε να έχουμε σκλάβους, ούτε ότι η κατάσταση της δουλείας είναι νόμιμη, αφού μέχρι τώρα έχω κιόλας αποδείξει το αντίθετο. Αναφέρω μόνο τους λόγους που κάνουν τους σύγχρονους λαούς να πιστεύουν ότι είναι ελεύθεροι έχοντας αντιπροσώπους, και για ποιο λόγο οι αρχαίοι λαοί δεν είχαν.
Έχοντας εξετάσει όλ' αυτά δεν βλέπω για ποιο λόγο στην εποχή μας ο κυρίαρχος λαός δεν θα μπορούσε να συνεχίσει την άσκηση των δικαιωμάτων του, ακόμη κι αν η πολιτεία δεν είναι πολύ μικρή. Αλλά αν είναι πολύ μικρή, πρέπει να υποταχτεί; Όχι.
(*) J.J. Rousseau, το Κοινωνικό Συμβόλαιο [εκδοτικό ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ, μετάφραση Δημ. Κωστελένου, σελίδες 153-159].
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου