Προς καθηγητή Γιώργο Γραμματικάκη

του Χριστόφορου Μπουζάνη*

Το έκανε πάλι το θαύμα της η σύγχρονη ελληνική διανόηση. Το γνωρίζαμε, το είχαμε δει σε διάφορες περιστάσεις κατά καιρούς. Από το ‘Τολμήστε’ της Κικής Δημουλά και του Θάνου Βερέμη μέχρι την πρόσφατη εμφάνιση του καθηγητή Γραμματικάκη στη εκπομπή του ‘αντικειμενικού' δημοσιογράφου Σταύρου Θεοδωράκη, οι ακαδημαϊκοί, οι καλλιτέχνες και γενικότερα οι άνθρωποι των ‘γραμμάτων και των τεχνών’ (όπως συχνά τους αποκαλούν) αυτού του τόπου – σε γενικές γραμμές και με ελάχιστες εξαιρέσεις – έχουν πέσει εδώ και τρία χρόνια σε ένα απίστευτο παραλήρημα δήθεν αυτοκριτικής διάθεσης με πρόσχημα το ευφυολόγημα ότι οι σκεπτόμενοι άνθρωποι κοιτάζουν πρώτα τα λάθη τους και μετά ασχολούνται με τα σφάλματα των άλλων. Πολύ ‘πιασάρικη’ και ερεθιστική προσέγγιση, ιδιαιτέρως όταν το κοινό στο οποίο απευθύνεσαι περιμένει από εσένα κάτι παραπάνω – μια πιο σοβαρή και ψύχραιμη γνώμη – ενώ βρίσκεται σε απόγνωση, κάτω από το όριο της φτώχειας και ‘ευάλωτο’ σε λαϊκίστικες συμβουλές από ‘πεφωτισμένους’ του στυλ ‘ο μονός που σου φταίει είναι ο εαυτός σου’.

Και κάπου εκεί έρχονται και οι δυο λέξεις κλειδιά του σύγχρονου (ή ‘εκσυγχρονισμένου’)....
‘πεφωτισμένου’ που μάλλον, κρίνοντας από το διδακτικό του ύφος, απευθύνεται σε αφελείς γηγενείς που πρέπει να αρχίσουν να ‘ανοίγουν’ τα μάτια τους πριν είναι πολύ αργά: ‘θεωρίες συνομωσίας’. Μα είναι δυνατόν, ρώτησε ο δημοσιογράφος, με περισσή δόση ειρωνείας, τον διανοούμενο, να πιστεύουν κάποιοι ακόμα σε θεωρίες συνομωσίας; Υδρογονάνθρακες, αεροψεκασμοί, ευθύνες της Ε.Ε. για την κρίση, προπολεμικοί, λαϊκοί και άλλοι αστικοί μύθοι, όλα μαζί σε ένα τσουβάλι που σκοπό έχει την προσβολή του ελληνικού λαού. Το μήνυμα, απλό. Είναι το ίδιο μήνυμα του ‘μαζί τα φάγαμε’ του κυρίου Πάγκαλου, αλλά και το ίδιο μήνυμα του ντοκιμαντέρ ‘1821’ που προβλήθηκε, υπό την επιτήρηση του καθηγητή Βερέμη – ο οποίος έχει προσομοιάσει τα πανεπιστήμια με περίπτερα στο παρελθόν – πριν από λίγα χρόνια: η καλή και σύγχρονη Ευρώπη θα σας δώσει μια τελευταία ευκαιρία να κατεβείτε από τα δέντρα, να εκσυγχρονιστείτε και να σταματήσετε τις ταχτικές του Αλή Πάσα, τακτικές που κληρονομήσατε από τους συμφεροντολόγους αρματολούς πρόγονούς σας που επαναστάτησαν αποκλειστικά για φορολογικούς λόγους. Δεν σας φταίει κανείς, ούτε ο καπιταλισμός, ούτε η παγκόσμια πλασματική οικονομία. Ούτε καν η Πασοκοδημοκρατία που διέφθειρε τον δημόσιο τομέα με τόσα σκάνδαλα. Σταματήστε να φαντάζεστε συνομωσίες εκεί που δεν υπάρχουν και γίνετε ‘πιο ευρωπαίοι’!

Οι ‘πεφωτισμένοι’ ακαδημαϊκοί του εκσυγχρονισμού, αγαπητέ κύριε Γραμματικάκη, όμως, ξεχνούν να μας πουν για το σκάνδαλο με την Siemens. Υπήρξαν συνομωσίες πίσω από αυτή την υπόθεση ή μήπως όλα έγιναν με διάφανο και ανιδιοτελή τρόπο; Σε πόσα σκάνδαλα της ελληνικής πολιτικής σκηνής συμμετείχαν, κυρίως ως διαφθορείς, ευρωπαϊκοί και διεθνείς κολοσσοί; Τα περισσότερα από αυτά τα σκάνδαλα, αγαπητέ κύριε Γραμματικάκη, μας κληροδοτήθηκαν από την ‘εκσυγχρονιστική’ διακυβέρνηση Σημίτη. Του Κωνσταντίνου Σημίτη των swaps. Μήπως και για τα swaps φταίνε οι φαντασιόπληχτοι έλληνες; Για τις καταγγελίες φουσκώματος του ελλείμματος που ποτέ δεν ερευνήθηκαν γιατί προσεβλήθη ο κύριος Βενιζέλος; Για τις αποκαλύψεις του Strauss-Kahn ότι δούλευαν υπογείως για μήνες με τον Παπανδρέου για να φέρουν το ΔΝΤ στην Ελλάδα; Αλήθεια, αγαπητέ κύριε Γραμματικάκη, εσείς που έχετε πλέξει το εγκώμιο του Λουκά Παπαδήμου, τα ΜΜΕ λειτουργούν με διαφάνεια; Όλα λοιπόν στο παγκόσμιο κοινωνικό σύστημα που ζούμε, για εσάς, λειτουργούν ‘ορθολογικά’ και δυστυχώς υπάρχουν κάποιοι φαντασιόπληχτοι σε μια χώρα που χρήζουν παρακολούθησης, αν όχι ιατρικής, σίγουρα οικονομικής ώστε να γίνουν πιο ‘ορθολογικοί’.

Ήμουν πιτσιρικάς, πρωτοετής στην ΑΣΟΕΕ, όταν διάβασα πρώτα την ‘Κόμη της Βερενίκης’, έπειτα την ‘“Ορθολογικότητα” του Καπιταλισμού’ του Κορνήλιου Καστοριάδη και το ‘Γιατί Σοσιαλισμός;’ του Albert Einstein. Κείμενα που τότε με βοήθησαν πολύ σε εσωτερικές αναζητήσεις. Και, όντως, οι μεγάλοι φυσικοί αλλά και οι ριζοσπαστικοί φιλόσοφοι όπως ο Καστοριάδης αποτελούν πρότυπα για νέα παιδιά που έχουν την αναζήτηση της γνώσης ως κύριο άξονα προσανατολισμού των σπουδών τους. Και πόση χαρά ένιωσα όταν σας είδα με τον Καστοριάδη, κύριε καθηγητά, να μιλάτε, σε ένα ολιγόλεπτο βιντεάκι, ενάντια στην θεωρία της ‘ανθρωπικής αρχής’: Φιλοσοφία, Θεωρητική φυσική και κοινωνικές αντιλήψεις! Όμως, οι εξωπλανήτες, τα νετρίνα και οι μαύρες τρύπες δεν θα μπορέσουν ποτέ να νιώσουν και να κατανοήσουν την αγανάχτηση μου, κύριε καθηγητά, όταν ακούω ‘εκσυγχρονιστές’ όπως ο κύριος Βερέμης να ‘ασελγούν’ θεωρητικά στην έννοια του ‘κοινωνικού φαντασιακού’ του Καστοριάδη. Ο Καστοριάδης πρότεινε την φαντασιακή θέσμιση της κοινωνίας με όρους κοινωνικής οντολογίας που θα βοηθούσε στην κατανόηση (και όχι της ειρωνικής απαξίωσης) της αυτο-θέσμισης των ανθρώπινων κοινωνιών. Αντ’αυτού, κάποιοι ακαδημαϊκοί στην Ελλάδα χρησιμοποίησαν τον όρο ‘εθνικό φαντασιακό’ για να δείξουν πως κάποιοι φαντασιόπληχτοι νομίζουν ή νόμιζαν ότι αποτελούν έθνος ή ότι είναι απόγονοι του Περικλή και του Πλάτωνα. Και ξέρετε, κύριε καθηγητά, για αυτούς τους ακαδημαϊκούς, είναι οι ίδιοι αυτοί φαντασιόπληχτοι που τα ‘έφαγαν όλοι μαζί’ και τώρα φαντασιώνονται ότι έχουν πετρέλαια και θα σωθούν.

Μόνο που ξεχάσατε να μας πείτε στην εκπομπή που πήγατε, κύριε καθηγητά, ποιος – πέρα από κάτι περιέργους τύπους σε εντελώς αστείες εκπομπές – μας πρωτόβαλε τέτοιες ελπίδες στο φτωχό μυαλό μας. Ήταν όμως μια έκθεση της Deutsche Bank τον περασμένο Δεκέμβριο που μιλούσε για υπερκέρδη από την εξόρυξη υδρογονανθράκων. Και κάθε δεκαπενθήμερο, όλο και κάποιο ερευνητικό ινστιτούτο κάπου στον ‘σύγχρονο’ κόσμο θα τονώσει τέτοιες προσδοκίες. Δεν ήταν λοιπόν οι γηγενείς φαντασιόπληχτοι, οι απολίτιστοι αυτού του τόπου, που το φαντάστηκαν αλλά κάποιοι πιο πολιτισμένοι που παίζουν με τις ελπίδες ενός εξαθλιωμένου λαού, ίσως άθελά τους πολλές φορές και όχι κατόπιν συνομωσίας, αλλά αυτή είναι η αλήθεια. Όσο για τις ‘θεωρίες συνομωσίας’; Περίμενα από έναν ευφυή άνθρωπο, όπως εσείς, κύριε καθηγητά, να είναι πιο προσεκτικός και να μην ‘τσουβαλιάζει’ διαφορετικές ιστορίες και υποθέσεις, να προσέχει πιο πολύ με τις γενικεύσεις αλλά και να μην συμμετάσχει σε μια τόσο ειρωνική και απαξιωτική εκπομπή. Όπου υπάρχουν συμφέροντα, θα υπάρχουν συνομωσίες συμφερόντων. Και όπου υπάρχει καπιταλισμός, πιστέψτε με κύριε καθηγητά, θα υπάρχουν οργανωμένες ομάδες κερδοσκόπων, συνωμότες, ΜΜΕ που εξυπηρετούν αντιλαϊκά συμφέροντα αλλά και δημοσιογραφίσκοι που στην προσπάθεια προσβολής της νοημοσύνης μας – και για να νομιμοποιήσουν το όλο εγχείρημα – ζητούν την βοήθεια σαφώς πιο καταξιωμένων και ευφυών ανθρώπων από τους ίδιους, αλλά και λιγότερο κουτοπόνηρων. Και αυτά δεν τα θα παρατηρήσετε πουθενά στην άγρια αναρχία του σύμπαντος, κύριε καθηγητά, ούτε στην ακαταστασία ενός εργαστηρίου, αλλά στην άγρια ασυδοσία του καπιταλισμού.

*Ο Χριστοφόρος Μπουζάνης είναι διδάκτορας κοινωνιολογίας στο πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου